Erken yumurtalık yetmezliği (prematüroveryan yetmezlik, POF)40 yaşından önce yumurtalık fonksiyonlarının bozulması ile birlikteerken başlayan adet düzensizliği, adetten erken kesilme ve hormon seviyelerinde bozulma ile karakterize bir durumdur.  Erken yumurtalık yetmezliğinin görülme sıklığı toplumlar arası değişmektedir. 40 yaşından genç kadınlarda yaklaşık %1, 30 yaşından genç kadınlarda yaklaşık %0.1,  20 yaşından genç kadınların %0.01 kadarını etkilemektedir.Çoğunlukla sebebi bilinmese de kalıtımsal nedenlere bağlı olarak gelişir. Günümüzde gelişen erken tanı yöntemleri ve tedavileri ile bu olgularda gebelik sağlanabilmektedir.

Erken Yumurtalık Yetmezliği Nedir?

Sağlıklı bir kadının yumurta hücreleri, henüz anne karnındayken oluşmaya başlar.Gebeliğin 20. haftasında kız çocuklarının yumurtalıklarında yaklaşık olarak 6-7 milyon yumurta hücresi bulunmaktadır ve bu yumurtalar programlanmış hücre ölümü ile zaman içinde azalmaktadır. Menopoz çağına kadar her ay bir yumurta hücresi gebe kalmaya hazır olacak şekilde büyür ve olgunlaşır.Normalde  40’lı yaşlardan sonra yumurta rezervleri azalmaya başlar ve menopozla birlikte adet döngüsünün de durmasıyla birlikte yumurta rezervleri tükenir ve doğurganlık son bulur. Ancak bazı kadınlarda çeşitli nedenlere bağlı olarak yumurtalık rezervleri daha erken yaşlarda azalabilmektedir.

Normal koşullarda 40’lı yaşlara dek kadın vücudunda gebe kalmaya yetecek miktarda yumurta rezervi mevcuttur. 45-50 yaşlarından sonra yumurta rezervi giderek azalır ve belirli bir yaştan sonra menopoz ile birlikte rezervler tamamen tükenir. Kadınlarda 20 ile 30 yaş arası, yumurta rezervinin en iyi olduğu ve doğurganlık potansiyelinin en yüksek olduğu dönemdir. Kadınlarda yumurta rezervi yaş dışında kalıtım, beslenme, sağlık durumu, çevre koşulları, stres, kronik hastalıklar gibi  pek çok farklı durumdan etkilenebilmektedir.Erken yumurtalık yetmezliği tanısı alan kadınların birçoğu ne yazık ki doğalyollardan  gebe kalamamakta ve tedavi gerekmektedir.

Erken Yumurtalık Yetmezliği Neden Olur?

Erken yumurtalık yetmezliğinin nedeni tam olarak bilinmese de olguların anlaşılmasında iki tür mekanizma düşünülmektedir.

Hızlanmış Folikül Kaybı

Kadınların ergenlik döneminden itibaren  yumurtalıklardabulunana milyonlarca oosit (yumurta ana hücresi) apoptozis dediğimiz programlanmış hücre ölümüne uğrayarak yok olur. Bu durum doğanın işleyişinin bir parçasıdır. Milyonlarca yumurtabu mekanizma ile yok olurken en sağlıklı olanları gebelik oluşturmak içinher ay büyüyerek olgunlaşırlar. Ancak  bu sistemde meydana gelen bir bozulma yumurta hücrelerinde hızlı bir yıkıma ve erken yaşta yumurta rezervlerinin kontrolsüz bir biçimde azalarak  tükenmesine neden olabilir.

OvaryanFolikülDisfonksiyonu

Erken yumurta yetmezliği olgularının yaklaşık %10 – 30’da bu durumun temelinde otoimmün hastalıklar yatmaktadır. Otoimmün hastalıklarda, bağışıklık hücreleri vücudun  bazı hücrelerini yabancı hücreymiş gibi algılar ve bu hücrelere karşı savunma geliştirerek yok ederler. Otoimmün hastalıkları bulunan kişilerde vücut, yumurta hücrelerine karşı savaşarak bunları yok edebilir. Bu durum da yumurtaların erken yaşta tükenmesi ve üreme yeteneğinin azalmasına neden olur.

Erken Yumurtalık Yetmezliği Teşhisi Nasıl Konulur?

40 yaşından önce bir kadının 4 ay boyunca adet görememesi hastalığın en temel belirtilerden bir tanesidir. Adet görememe ya da adet aralarının açılması şikayeti ile başvuran bir kadında jinekolojik muayene, rahim ve yumurtalıkların ultrasonografik görüntülemesi, kanda hormon testleri yapılarak değerlendirilir.

Erken Yumurtalık Yetmezliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Folikülstimüle edici hormon (FSH) ve  anti-Müllerien hormon  (AMH) değerleri yumurtalık rezervi hakkında bilgi verir. Kan testinde FSH seviyesinin 40 IU/L’nin üzerinde çıkması, AMH seviyesinin 1 ‘in altında olması kadınlarda erken yumurta yetmezliği teşhisinin koyulabilmesini sağlar.

Erken yumurta yetmezliği, kadınlarda genç yaşlarda üreme yeteneğinin kaybedilmesine yol açan fizyolojik ve psikolojik komponentleri de bulunan ciddi bir sağlık sorunudur. Bu nedenle adet görememe şikayeti olan kadınlar mutlaka üreme sağlığı ile ilgilenen bir kadın hastalıkları uzmanına başvurarak bunun nedenini öğrenmelidirler.

Erken teşhis durumlarında yumurta dondurma ,tüp bebek tedavisi gibi yöntemlerle doğurganlıkşansı sağlanabileceği gibi hormon tedavileri ile kemik erimesi gibi  olası ileri dönem sorunlarla da başa çıkılabilir. Bu nedenle kalsiyum ve D vitamini seviyelerinin belli aralıklarla kontrol edilmesi, bu seviyelerde düşüş görüldüğü takdirde takviye yapılması gerekir. Aynı zamanda yine östrojen hormonunun seviyesindeki düşmeye bağlı olarak ilerleyen dönemlerde karşılaşılabilecek kalp ve damar hastalıkları gibi sorunlara karşı hormon takviyesi yapılarak gerekli önlemler alınabilir.Yaşam tarzı değişiklikleri, yani sağlıklı beslenme, egzersiz gibi düzenlemeler de önerilebilmektedir.Özellikle otoimmünrahatsızlıklara bağlı olarak gelişen bir durum tespit edildiğinde, bağışıklık sistemini güçlendiren tedaviler de destekleyici olabilir.

Son yıllarda kadınların  sosyal yaşam ve iş hayatında daha aktif rol almaları nedeniyle çocuk sahibi olma yaşı artış göstermektedir. Erken yumurta yetmezliği olgularında teşhisin ardından yumurta dokusu dondurma, yumurta ve embriyo dondurma gibi son teknolojinin sunduğu imkanlar hakkında bilgi sahibi olunması, bu yöntemler ile üreme yeteneği azalmış kadınlarda dahi çocuk sahibi olunabileceğinin bilinmesi oldukça önemlidir.