Endometriozis
Op. Dr. Melek Büyükkınacı Erol
Endometriozis nedir?
Endometriozis, üreme çağındaki kadınların yaklaşık %10’unu etkileyen karmaşık ve kronik bir hastalıktır. Rahim iç tabakasını oluşturan endometrial dokunun rahim dışında, özellikle pelvik bölgede yer alması ile karakterize edilir. Endometriozis en çok pelvik bölgedeki organlarda, özellikle periton zarı, yumurtalıklar, fallop tüpleri, mesane ve bağırsaklarda bulunur. Ayrıca, göbek deliği ve önceki cerrahi yaralar gibi daha az yaygın yerlerde de görülebilir. Bu durum, şiddetli ağrılara, kısırlığa ve yaşam kalitesinin düşmesine yol açabilir.
Endometriozis Neden ve Nasıl Oluşur?
Endometriozisin nedenleri hala tam olarak anlaşılamamakla birlikte gelişiminde bir dizi faktörün rol oynadığını düşünülmektedir. Endometriozis, çok faktörlü bir hastalık olarak kabul edilir ve gelişiminde birden fazla etken rol oynar. Retrograd menstrüasyon, genetik yatkınlık, hormonal dengesizlikler ve çevresel faktörler gibi çeşitli teoriler, bu hastalığın nedenleri konusunda ipuçları sunmaktadır. Ancak, endometriozisin tam olarak neden oluştuğunu anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
1. Retrograd Menstrüasyon Teorisi
Endometriozisin en yaygın kabul gören teorilerinden biri retrograd menstrüasyon teorisidir. Bu teoriye göre, adet kanının bir kısmı fallop tüpleri aracılığıyla geriye doğru pelvik boşluğa akar. Bu kanın içinde bulunan endometrial hücreler, pelvik organlara tutunarak orada büyümeye başlar. Normalde bağışıklık sistemi bu hücreleri yok eder, ancak bazı kadınlarda bu hücreler hayatta kalır ve endometriozis lezyonlarına dönüşür. Retrograd menstrüasyonun her kadında meydana geldiği, ancak endometriozisli kadınlarda bağışıklık sisteminin bu hücreleri ortadan kaldıramadığı düşünülmektedir.
2. Genetik Faktörler
Genetik yatkınlık, endometriozis gelişiminde önemli bir rol oynayabilir. Endometriozisli kadınların birinci derece akrabalarında (anne, kız kardeş, kız çocuk) bu hastalığın görülme olasılığı daha yüksektir. Araştırmalar, endometriozis ile ilişkili olabilecek bazı genetik varyantları tanımlamıştır. Bu genetik varyantlar, bağışıklık yanıtını, hücre büyümesini ve iltihaplanmayı etkileyebilir. Ancak, endometriozisin gelişiminde genetik faktörlerin tam olarak nasıl bir rol oynadığı hala araştırılmaktadır.
3. İmmünolojik Bozukluklar
Endometriozisli kadınların bağışıklık sisteminde bazı bozukluklar olabilir. Normalde bağışıklık sistemi, rahim dışında büyüyen endometrial hücreleri tanır ve ortadan kaldırır. Ancak, bağışıklık sistemindeki işlev bozuklukları, bu hücrelerin hayatta kalmasına ve büyümesine izin verebilir. Bu bozukluklar, vücudun kendi hücrelerine karşı anormal bir yanıt geliştirmesiyle karakterize olan otoimmün hastalıklarla da ilişkilendirilebilir. Bağışıklık sistemi, rahim dışında bulunan endometrial dokuları temizlemeye çalışırken bu bölgelerde iltihaplanma oluşabilir. Zamanla bu iltihaplanma, nedbe dokusu ve pelvik organlar arasında yapışıklıkların oluşmasına neden olabilir.
4. Hormonal Dengesizlikler
Endometriozis, östrojen hormonuna bağımlı bir hastalıktır. Östrojen, endometrial dokunun büyümesini teşvik eder. Bu nedenle, östrojen seviyelerindeki anormal artışlar veya östrojenin vücut tarafından işlenmesindeki bozukluklar, endometriozis gelişimine katkıda bulunabilir. Araştırmalar, endometriozisli kadınların endometrial dokusunun, normalden daha fazla östrojen üretebildiğini veya östrojene karşı aşırı duyarlı olduğunu göstermektedir.
5. Çevresel Faktörler
Çevresel toksinler ve kimyasallar, endometriozis gelişiminde rol oynayabilir. Özellikle, poliklorlu bifeniller (PCB’ler) ve dioksinler gibi bazı kimyasallar, hormonal dengesizliklere yol açarak endometrial hücrelerin rahim dışında büyümesine neden olabilir. Bu kimyasallar, endokrin bozucular olarak bilinir ve vücudun hormon üretimi ve işleyişini olumsuz etkileyebilir.
6. Metaplazi Teorisi
Metaplazi teorisi, bazı dokuların endometrial hücrelere dönüşebileceğini öne sürer. Bu teoriye göre, periton gibi bazı dokular, belirli koşullar altında endometrial dokuya dönüşebilir. Bu dönüşüm, hormonal değişiklikler veya iltihaplanma gibi çevresel faktörler tarafından tetiklenebilir. Metaplazi teorisi, özellikle nadir görülen endometriozis türlerinin açıklanmasında önemlidir.
7. Lenfatik ve Damar Yayılımı
Bazı araştırmacılar, endometrial hücrelerin lenfatik sistem veya kan damarları yoluyla vücudun diğer bölgelerine yayılabileceğini öne sürmektedir. Bu teori, endometriozisin nadir görülen bazı uzak organlarda (akciğer, beyin gibi) nasıl ortaya çıkabileceğini açıklamaya çalışır. Lenfatik ve damar yayılımı teorisi, endometriozisin yaygınlığını ve farklı bölgelerdeki yerleşimini anlamada yardımcı olabilir.
8. Cerrahi Skar İmplantasyonu
Geçmişte geçirilen cerrahi operasyonlar, endometrial hücrelerin cerrahi skar bölgelerinde yerleşmesine ve büyümesine neden olabilir. Özellikle sezaryen veya diğer pelvik cerrahilerden sonra, endometrial dokuların skar dokusunda büyüdüğü gözlemlenmiştir. Bu durum, endometriozisin bazı cerrahi müdahaleler sonrasında neden ortaya çıktığını açıklayabilir.
Endometriozis neden olur sorusu, tıbbi araştırmaların odak noktalarından biridir. Hastalığın kesin nedenleri hala tam olarak bilinmemekle birlikte, birçok teori bu konuda önemli ipuçları sunmaktadır. Endometriozis belirtileri yaşıyorsanız, bir uzmana danışarak erken teşhis ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi almanız önemlidir. Bu sayede, hastalığın olası komplikasyonlarından korunabilir ve yaşam kalitenizi artırabilirsiniz
Endometriozis sıklığı nedir?
Endometriozis, genellikle üreme çağındaki (15-49 yaş) kadınlarda görülür ve en yaygın olarak 30'lu yaşlarda teşhis edilir. Her 10 kadından birinde bu hastalık görülürken, adet sancısı, ağrılı cinsel ilişki ve kronik pelvik ağrısı olan kadınlarda bu oran %70'e kadar çıkmaktadır. İnfertilite (kısırlık( sorunu yaşayan kadınların ise %30-40'ında endometriozis bulunmaktadır
Endometriozis İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
Endometriozis, kadınların üreme sisteminde ortaya çıkan ve kronik pelvik ağrıya, kısırlığa ve diğer ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen bir hastalıktır. Bu hastalığın gelişiminde birçok risk faktörü rol oynamaktadır. Bu makalede, endometriozis risk faktörlerini detaylı bir şekilde inceleyerek, hastalığın oluşum mekanizmasını anlamaya yönelik bilimsel bilgiler sunacağız.
1. Genetik Yatkınlık
Endometriozisin gelişiminde genetik faktörler önemli bir rol oynamaktadır. Ailede, özellikle birinci derece akrabalarda (anne, kız kardeş) endometriozis öyküsü olan kadınlarda bu hastalığın görülme riski önemli ölçüde artmaktadır. Araştırmalar, endometriozisli kadınların kız kardeşlerinde ve annelerinde hastalığın daha yaygın olduğunu göstermektedir.
2. Erken Adet Görme (Menarş)
Erken yaşta adet görmeye başlama, endometriozis riskini artıran önemli faktörlerden biridir. Menarş yaşı ne kadar erken olursa, bir kadının yaşamı boyunca maruz kaldığı östrojen hormonu miktarı da o kadar fazla olur. Bu durum, endometriozis gelişimini tetikleyebilir.
3. Adet Döngüsü Karakteristikleri
Düzensiz ve kısa adet döngüleri (21 günden kısa), uzun süren adet kanamaları (7 günden uzun) ve ağır adet kanamaları da endometriozis riskini artırabilir. Bu tür adet döngüleri, rahim içi dokunun daha fazla maruz kalmasına ve vücudun bu dokuyu uygun şekilde atamamasına neden olabilir.
4. Vücut Kitle İndeksi (VKİ)
Düşük vücut kitle indeksi (VKİ), yani zayıf kadınlar, endometriozis için daha yüksek risk altındadır. Düşük yağ oranı, östrojen seviyelerini etkileyebilir ve bu da endometriozisin gelişimini kolaylaştırabilir. VKİ ile ilgili diğer çalışmalar, aşırı kilolu veya obez kadınların da risk altında olabileceğini öne sürmektedir, ancak bu konu daha fazla araştırma gerektirmektedir. Yağlı yiyeceklerle beslenme, et tüketimini fazla olması, fazla kafein tüketimi gibi beslenme alışkanlıkları da endometriozise yatkınlığı arttırabilir.
5. Hormonal Dengesizlikler
Endometriozisin gelişiminde östrojen hormonunun aşırı üretimi veya hormonal dengesizlikler de önemli rol oynar. Östrojen, endometrium dokusunun büyümesini teşvik eder ve bu hormonun anormal derecede yüksek seviyeleri, endometriozis riskini artırabilir. Hormonal dengesizliklere bağlı olarak, doğurganlık tedavileri gören kadınlar da risk altındadır.
6. İmmün Sistem Anomalileri
Bağışıklık sisteminin işlev bozukluğu da endometriozise katkıda bulunabilir. Zayıf bir bağışıklık sistemi, endometrium hücrelerinin rahim dışına yerleşmesini ve çoğalmasını engelleyemez, bu da hastalığın yayılmasına yol açabilir. Bu nedenle, immün sistemle ilgili sorunlar yaşayan kadınlar, endometriozis gelişimi açısından daha yüksek risk altındadır.
7. Çevresel Faktörler
Çevresel toksinlere maruz kalma, endometriozis riskini artırabilir. Özellikle dioksinler ve PCB’ler gibi endokrin bozucu kimyasallar, hormon seviyelerini etkileyerek hastalığın gelişmesine katkıda bulunabilir. Bu maddelere maruz kalmanın minimize edilmesi, riskin azaltılmasına yardımcı olabilir.
8. Diğer Sağlık Durumları
Bazı sağlık koşulları da endometriozis riskini artırabilir. Örneğin, polikistik over sendromu (PCOS) ve diğer hormonal dengesizlikler, endometriozis gelişimi için risk faktörleri arasında yer alabilir. Ayrıca, üreme organlarında yapısal anomalilere sahip kadınlar da daha yüksek risk altındadır.